ความรู้เกี่ยวกับ พระอารามหลวง หรือ วัดหลวง

พระอารามหลวง หรือ วัดหลวง คือ วัดที่พระมหากษัตริย์ หรือ พระบรมวงศานุวงศ์ ทรงสร้างหรือทรงบูรณปฏิสังขรณ์ หรือมีผู้สร้างน้อมเกล้าน้อมกระหม่อม ถวายเป็นวัดหลวง และวัดที่ราษฎรสร้าง หรือบูรณปฏิสังขรณ์ แล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เข้าจำนวนในบัญชีเป็นพระอารามหลวง

พระอารามหลวง หรือ วัดหลวง

ประวัติ ความเป็นมา เกี่ยวกับพระอารามหลวง

แต่เดิมนั้นยังไม่มีการจัดแบ่งพระอารามหลวงอย่างเป็นทางการ เพียงแต่มีการจัดแบ่งพระอารามหลวงออกเป็นหลายชั้น ตามความรู้สึก หรืออาศัยการคาดเดาตามสถานการณ์ เช่น ดูจากการพระราชทานเทียนพรรษาขี้ผึ้ง หรือไม้เล่มเดียว หรือ มากกว่านั้น หรือดูจากการบรรดาศักดิ์ที่พระราชทานแก่เจ้าพนักงานผู้คุมเลกข้าพระ เป็นต้น

หลังจากนั้น กระทรวงธรรมการ ร่วมกับกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ ได้จัดระเบียบพระอารามหลวง เพื่อประมาณค่าบำรุงวัดหลักจากเลิกเลขวัด แต่ไม่ได้นำมาใช้เป็นเกณฑ์ในการจัดระเบียบพระอารามหลวง ดังนั้น ในปี พ.ศ. 2458 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้มีการจัดระเบียบพระอารามหลวงขึ้นอย่างเป็นระบบตั้งแต่นั้นมา

โดยในครั้งนั้น วัดที่จัดว่าเป็นพระอารามหลวงนั้น คือ วัดอันสมเด็จพระเจ้าแผ่นดิน สมเด็จพระราชินี สมเด็จพระยุพราช ทรงสร้าง ทรงปฏิสังขรณ์ เป็นส่วนพระองค์ หรือทรงในนามท่านผู้อื่น และอารามอันพระบรมวงศ์และข้าทูลละอองธุลีพระบาทผู้ใหญ่ สร้างปฏิสังขรณ์ทรงรับไว้ในความบำรุงของแผ่นดิน ภายหลังจึงหมายรวมถึงวัดราษฎร์ที่ที่ประชาชนสร้างหรือปฏิสังขรณ์ แล้วทรงพิจารณาเห็นสมควรยกย่องเป็นพิเศษก็ทรงรับไว้เป็นพระอารามหลวง

การจัดลำดับชั้นของพระอารามหลวง

เริ่มมีขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อ พ.ศ. 2458 ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดระเบียบแบ่งชั้นพระอารามหลวงออกเป็นสามชั้น แต่ละชั้นยังแยกระดับออกไปอีกหลายระดับ โดยมีสร้อยต่อท้ายชื่อวัดตามฐานะดังนี้

พระอารามหลวงชั้นเอก

ได้แก่ วัดที่มีเจดียสถานบรรจุพระบรมอัฐิ หรือเป็นวัดที่มีเกียรติสูง มี 3 ชนิด คือ

ชนิดราชวรมหาวิหาร
ชนิดราชวรวิหาร
ชนิดวรมหาวิหาร

พระอารามหลวงชั้นโท

ได้แก่ วัดที่มีเจดียสถานสำคัญ มี 4 ชนิด คือ

ชนิดราชวรมหาวิหาร
ชนิดราชวรวิหาร
ชนิดวรมหาวิหาร
ชนิดวรวิหาร

พระอารามหลวงชั้นตรี

ได้แก่ วัดประจำหัวเมือง หรือวัดที่มีความสำคัญชั้นรอง มี 3 ชนิด คือ

ชนิดราชวรวิหาร
ชนิดวรวิหาร
ชนิดสามัญ (ไม่มีสร้อยนามต่อท้าย โดยส่วนใหญ่จะต่อท้ายว่า พระอารามหลวง)

รายชื่อพระอารามหลวง ชั้นเอก

กรุงเทพมหานคร
วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร (วัดโพธิ์)
วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร (วัดสลัก)
วัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร
วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร (วัดแจ้ง)
วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร
วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร
วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร
วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร
วัดราชโอรสารามราชวรวิหาร
วัดพระศรีมหาธาตุวรมหาวิหาร

พระนครศรีอยุธยา
วัดเสนาสนารามราชวรวิหาร
วัดสุวรรณดารารามราชวรวิหาร
วัดนิเวศธรรมประวัติราชวรวิหาร

สระบุรี
วัดพระพุทธบาทราชวรมหาวิหาร

นครปฐม
วัดพระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร

สุโขทัย
วัดพระศรีรัตนมหาธาตุราชวรวิหาร

สุราษฎร์ธานี
วัดพระบรมธาตุไชยาราชวรวิหาร

ชลบุรี
วัดญาณสังวรารามวรมหาวิหาร

นครพนม
วัดพระธาตุพนมวรมหาวิหาร

เชียงใหม่
วัดพระสิงห์วรมหาวิหาร

ลำพูน
วัดพระธาตุหริภุญชัยวรมหาวิหาร

พิษณุโลก
วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร (วัดใหญ่)

นครศรีธรรมราช
วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร (หรือ วัดมหาธาตุวรมหาวิหาร)

พระอารามหลวงในจังหวัดนนทบุรี

พระอารามหลวงในจังหวัดนนทบุรี เป็นพระอารามหลวงชั้นโท ชนิดวรวิหาร และพระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ

พระอารามหลวงมหานิกาย

วัดปรมัยยิกาวาสวรวิหาร (พระอารามหลวงชั้นโท ชนิดวรวิหาร) ต.เกาะเกร็ด อ.ปากเกร็ด
วัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร (พระอารามหลวงชั้นโท ชนิดวรวิหาร) ต.บางศรีเมือง อ.เมืองนนทบุรี
วัดบางไผ่ (พระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ) ต.บางรักพัฒนา อ.บางบัวทอง
วัดบัวขวัญ (พระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ) ต.บางกระสอ อ.เมืองนนทบุรี
วัดชลประทานรังสฤษดิ์ (พระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ) ต.บางตลาด อ.ปากเกร็ด

พระอารามหลวงธรรมยุติกนิกาย