การสถาปนาขึ้นเป็นเจ้าในพระราชวงศ์ มีเจ้านายหลายพระองค์ที่ประสูติเป็นสามัญชนนอกพระราชวงศ์จักรี แต่ได้รับพระราชทานสถาปนาให้เป็นเจ้าในพระราชวงศ์ ดังนี้
รายพระนามสามัญชน ที่ได้รับสถาปนาขึ้นเป็นพระราชวงศ์
รัชกาล – พระนาม – พระนามเดิม – ความสัมพันธ์
รัชกาลที่ 1
พระนาม : กรมขุนสุนทรภูเบศร์
พระนามเดิม : หม่อมเรือง สุนทรกุล ณ ชลบุรี
ความสัมพันธ์ : พระอนุชาร่วมสาบานในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท
พระนาม : กรมหมื่นนรินทรพิทักษ์
พระนามเดิม : หม่อมมุก นรินทรกุล ณ อยุธยา
ความสัมพันธ์ : พระสวามีในพระเจ้าน้องนางเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี
พระนาม : พระองค์เจ้าขุนเณร
พระนามเดิม : –
ความสัมพันธ์ : พระโอรสบุญธรรมในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ กรมพระยาเทพสุดาวดี
รัชกาลที่ 2
พระนาม : กรมสมเด็จพระอมรินทรามาตย์
พระนามเดิม : ท่านผู้หญิงนาก
ความสัมพันธ์ : สมเด็จพระบรมราชชนนีในรัชกาล
รัชกาลที่ 3
พระนาม : กรมสมเด็จพระศรีสุลาไลย
พระนามเดิม : เจ้าจอมมารดาเรียม ในรัชกาลที่ 2
ความสัมพันธ์ : สมเด็จพระบรมราชชนนีในรัชกาล
รัชกาลที่ 4
พระนาม : สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี
พระนามเดิม : สั้น ณ บางช้าง
ความสัมพันธ์ : สมเด็จพระราชชนนีในสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี ในรัชกาลที่ 1
รัชกาลที่ 5
พระนาม : เจ้าดารารัศมี พระราชชายา
พระนามเดิม : เจ้าจอมมารดาดารารัศมี ในรัชกาลที่ 5
ความสัมพันธ์ : พระมเหสี
รัชกาลที่ 6
พระนาม : สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา
พระนามเดิม : เจ้าคุณจอมมารดาเปี่ยม ในรัชกาลที่ 4
ความสัมพันธ์ : พระอัยยิกาฝ่ายพระมารดาในรัชกาล
พระนาม : พระวรราชชายาเธอ พระอินทรศักดิศจี
พระนามเดิม : พระอินทรานี (ประไพ สุจริตกุล)
ความสัมพันธ์ : พระมเหสี
พระนาม : พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี
พระนามเดิม : เจ้าจอมสุวัทนา ในรัชกาลที่ 6
ความสัมพันธ์ : พระมเหสี
รัชกาลที่ 8
พระนาม : พระราชชนนีศรีสังวาลย์ (สมเด็จย่าฯ)
พระนามเดิม : หม่อมสังวาลย์ มหิดล ณ อยุธยา
ความสัมพันธ์ : พระราชชนนีในรัชกาล
รัชกาลที่ 9
พระนาม : สมเด็จพระราชินีสิริกิติ์
พระนามเดิม : หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร
ความสัมพันธ์ : สมเด็จพระราชินีในรัชกาล
พระนาม : พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี พระวรชายาฯ
พระนามเดิม : หม่อมหลวงโสมสวลี กิติยากร
ความสัมพันธ์ : อดีตพระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร
พระนาม : พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาฯ
พระนามเดิม : หม่อมศรีรัศมิ์ มหิดล ณ อยุธยา
ความสัมพันธ์ : อดีตพระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ต่อมาได้ลาออกจากฐานันดรศักดิ์
รัชกาลที่ 10
พระนาม : สมเด็จพระราชินีสุทิดา
พระนามเดิม : สุทิดา วชิราลงกรณ์ ณ อยุธยา
ความสัมพันธ์ : สมเด็จพระราชินีในรัชกาล
- พระสุจริตสุดา พระสนมเอก ร.6 สามัญชนคนแรก ที่เข้าราชพิธีอภิเษกสมรส
- เจ้าจอมสดับ นางร้องไห้-กำไลมาศ | เจ้าจอมคนรองสุดท้าย ใน ร.5
พระนามและพระอิสริยศน่าสนใจ
รายพระนามพระภรรยาเจ้าและพระสนม ร.6
รายพระนามพระภรรยาเจ้าและพระสนม ในรัชกาล พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระมเหสี และพระสนม รวมทั้งหมดสามพระองค์กับหนึ่งท่าน ไม่มีพระราชโอรส และมีพระราชธิดาหนึ่งพระองค์
1. พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี (เครือแก้ว อภัยวงศ์)
2. พระนางเธอลักษมีลาวัณ (หม่อมเจ้าวรรณพิมล วรวรรณ)
3. สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา (ประไพ สุจริตกุล)
4. พระสุจริตสุดา (เปรื่อง สุจริตกุล)
5. พระวรกัญญาปทาน พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี (หม่อมเจ้าวัลลภาเทวี วรวรรณ)
- คำราชาศัพท์ – ลักษณะการใช้ราชาศัพท์
- ร.10 โปรดเกล้าฯ สถาปนาพระยศใหม่ พระบรมศานุวงศ์ แห่งพระราชวงศ์จักรี
พระอิสริยยศของพระภรรยาเจ้า ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระอิสริยยศของพระภรรยาเจ้า ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีด้วยกัน 5 ตำแหน่ง แจกแจงได้ดังนี้
1.พระภรรยาเจ้าชั้นลูกหลวง ตำแหน่ง “พระบรมราชินีนาถ”
– สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง / สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ (พระนามเดิม พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี)
2.พระภรรยาเจ้าชั้นลูกหลวง ตำแหน่ง “พระบรมราชเทวี”
– สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า /สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี (พระนามเดิม พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสว่างวัฒนา)
– สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี (พระนามเดิม พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสุนันทากุมารีรัตน์)
3.พระภรรยาเจ้าชั้นลูกหลวง ตำแหน่ง “พระราชเทวี”
– สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี / พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี (พระนามเดิม พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสุขุมาลมารศรี)
4.พระภรรยาเจ้าชั้นหลานหลวง ตำแหน่ง “พระอรรคชายา”
– พระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา / พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมขุนสุทธาสินีนาฏ (หม่อมเจ้าสาย ลดาวัลย์)
– พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ (หม่อมเจ้าปิ๋ว ลดาวัลย์)
– พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค กรมขุนอรรควรราชกัลยา (หม่อมเจ้าบัว ลดาวัลย์)
5.พระภรรยาเจ้า ตำแหน่งพระราชชายา
– เจ้าดารารัศมี พระราชชายา (พระนามเดิม เจ้าดารารัศมี)
เคยทราบมาว่า อันที่จริงแล้ว ตำแหน่งพระภรรยาเจ้าที่ได้รับการสถาปนานั้นจะมีเพียง 4 ตำแหน่ง คือ “พระบรมราชินีนาถ” “พระบรมราชเทวี” “พระราชเทวี” “พระอรรคชายา” เท่านั้น ตำแหน่งสุดท้ายคือ “พระราชชายา” เพิ่งมีสถาปนาในรัชกาลนี้นี่เอง ซึ่งเป็นไปได้ว่า ตำแหน่งนี้น่าจะมีเพียงพระองค์เดียว คือ เจ้าดารารัศมี พระราชชายา เพราะในรัชกาลต่อๆ มาเห็นว่าไม่มีสถาปนาพระภรรยาเจ้าครบทุกตำแหน่งข้างต้นอีกเลย
ที่มา beauvajirakorn.wordpress.com , emuseum.treasury.go.th , ส่องประวัติศาสตร์ เชื้อพระวงศ์ไทย ความแตกต่าง-การได้มาซึ่ง “สกุลยศ” และ “อิสริยยศ”
ภาพ Facebook : เรารัก สมเด็จเจ้าฟ้าพัชรกิติยาภา : Our Beloved HRH Princess Bajrakitiyabha